Afgelopen week hoorde ik een aankondiging van het nationale stressdebat, dat op de televisie zou worden uitgezonden. We schijnen meer last van stress te hebben dan ooit. Ondanks onze overvloed aan vrije tijd en vakantiedagen. Kan het zijn dat wij die vakantie niet optimaal benutten? In deze weken is er geen gebrek aan tips voor een ultieme vakantiebeleving in de media. Maar volgens filosoof Ivana Ivkovic in Trouw stoppen wij juist veel te veel in onze vakanties. Wat let mij om aan al deze wijsheid nog wat wijsheid uit de oude doos toe te voegen: Wat te denken van de 'sabbat' als inspiratie voor een menswaardige vakantiebeleving?
Sabbat en Vakantie
Voor wie het niet weet: de sabbat is de zevende dag van de week, onze zaterdag, en binnen het Jodendom wordt deze dag als rustdag aangehouden. Dan bij je vrij van werk om je aandacht op de zin van ons bestaan te richten. Binnen het christendom is deze dag vervangen door de zondag. christenen hebben veel van de betekenis die Joden geven aan de sabbat overgenomen. Je zou kunnen betogen dat in onze moderne samenleving de vakantie veel van de functies van de sabbat en de zondag heeft overgenomen. Zouden onze vakanties aan waarde kunnen winnen als wij ons bij de invulling daarvan laten inspireren door de betekenis van de sabbat? Ik zie drie aspecten van de sabbat, die van betekenis zijn voor onze vakantiebeleving:
Voluit genieten van het leven,
bevrijding van elke vorm van slavernij en
blijven uitzien naar het goede leven .
De schepping als inspiratie
Duizenden jaren geleden ontving het volk Israël de tien aanwijzingen (geboden). Een van die aanwijzingen is, dat het volk er goed aan doet om als samenleving elke zevende dag, de sabbat, te vieren. Die tien aanwijzingen komen op verschillende plaatsen in de Bijbel voor. Voor het eerst in het tweede Bijbelboek: Exodus. Daar wordt verteld over Mozes, die het volk Israël uit Egypte door de woestijn naar het beloofde land leidt. Hij geeft het volk uit naam van God haar grondwet: de tien geboden. Bij de aanwijzing om de sabbat te vieren verwijst de tekst naar het scheppingsverhaal.
Volgens dat verhaal rustte God op de zevende dag, nadat hij de schepping in zes dagen voltooid had. Je vindt het verhaal in het eerste hoofdstuk van de Bijbel. Behalve dat hij ruste, vertelt het verhaal dat hij 'zag dat het goed was'. Je zou kunnen zeggen dat hij tevreden was met zijn schepping. Hij genoot ervan. Dat is een thema in de Bijbel: genieten van het resultaat van je werk. Het staat symbool voor het goede en gezegende leven.
Er is nog iets met dat rusten van God, namelijk dat hij zijn werk uit handen geeft. volgens het verhaal heeft hij op de zesde dag de mensen geschapen en hij heeft het beheer van de schepping naar hen gedelegeerd. Rusten betekent dus ook loslaten. Overigens krijgen de mensen niet alleen het beheer over de schepping, maar ook het recht om te genieten van alles wat die schepping voortbrengt.
Voluit genieten van het leven
In de aanwijzing om de sabbat te vieren klinkt dit mee: Geniet van alles wat God in zijn schepping gegeven heeft in het besef dat het een geschenk is. Geniet van de resultaten van je eigen werk. Dat is wat anders dan op zoek gaan naar de ultieme en meest exotische ervaring. Het komt voort uit een manier van kijken naar de schepping en naar de resultaten van je eigen werk. Zie het wonder ervan en de waarde ervan en geniet ervan. Daarvoor is het nodig om tot rust te komen en om echt los te laten. Een stukje zelfrelativering hoort daarbij. Je bent niet onmisbaar.
Tenslotte nog een opmerking: de aanwijzing wordt niet gegeven aan individuen alleen, maar maakt deel uit van de grondwet van een heel volk. Dat betekent dat het volk er samen voor verantwoordelijk is dat iedereen de kans krijgt om die sabbat te vieren. Vertaald naar nu betekent dit dat wij het elkaar ook moeten gunnen, als medemensen, collega's, werkgevers etc.
Bevrijding als inspiratie
Dezelfde tien aanwijzingen komen nog eens voor in het vijfde boek van de Bijbel, Deuteronomium. Ditmaal verwijst de aanwijzing over de sabbat niet naar de schepping, maar naar de bevrijding van het volk Israël uit Egypte. Het verhaal vertelt dat de nakomelingen van Abraham als gevolg van een hongersnood hun heil zochten in Egypte, waar de Farao hun goedgezind is. Generaties later is dat totaal omgeslagen. De nakomelingen zijn tot een volk uitgegroeid en worden door de Egyptenaren als bedreiging gezien. Zij leiden een slaven bestaan en worden uitgebuit. Geroepen door God leidt Mozes hen uit Egypte en leidt hen door de woestijn naar het beloofde land. Dit verhaal heeft het besef van identiteit van Israël gevormd. Zij zijn geen slavenvolk, maar zij zijn bestemd om vrij te zijn en zij hebben dat als geschenk ontvangen. Er is alle reden om dat vieren en om dat besef levend te houden. Daarom vieren zij de sabbat en zij worden opgeroepen om iedereen in de samenleving in die vrijheid te laten delen. Ook de gastarbeiders, de landgenoten die zich als slaven hebben moeten verhuren en zelfs de dieren. Het is hun bestemming om vrij te zijn. Zij hoeven zich door niets of niemand opnieuw tot slaven te laten maken.
Bevrijding van elke vorm van slavernij
De sabbat wil mensen echt vrij maken van elke vorm van dwang. Wij kunnen op allerlei manieren onder druk staan verwachtingen van de buitenwereld of van verwachtingen die wij onszelf opleggen. Zelfs in de vakantie kunnen wij druk voelen van het werk via de mail of van hoge verwachtingen van de vakantie. De sabbat benadrukt het belang van echt vrij zijn, Laat je niet beheersen door druk van buiten. Sabbat wil je ook bewust maken van de bestemming van ieder mens. Het is niet onze bestemming om slaaf te zijn, maar om vrij te zijn. En dat geldt voor ieder in gelijke mate. Sabbat roept ons ook op om bevrijdend te zijn voor mensen in onze omgeving en ze niet tot slaven van onze verwachtingen te maken.
Blijven uitzien naar het goede leven
Sabbat staat in de Bijbel ook symbool voor Gods ideale wereld, die in de toekomst, op de dag des Heren, verwacht wordt. Sabbat bepaalt ons erbij dat het leven in de praktijk vaak niet ideaal is. Wij zijn vaak slaven van allerlei machten en we maken elkaar tot slaven. Het lukt vaak niet om voluit te genieten in het leven. Sabbat maakt je ervan bewust, dat het zo niet bedoeld is en dat het zo niet hoeft te blijven. Als je vakantie beleeft als sabbat, dan laat je je bepalen bij die bestemming voor mens en schepping. Het is belangrijk om dat besef levend te houden en zo de hoop levend te houden dat het anders kan. Voor onszelf, maar vooral ook voor mensen die lijden onder slavernij en niks hebben om te genieten.
De ultieme Vakantie?
Volgens de oude schrijvers is het heilzaam voor onszelf en de mensen om ons heen als wij zo onze vrije tijd (sabbat) beleven. In parafrase op woorden van Jezus over de sabbat: mensen zijn er niet om opnieuw slaven van hun vrije tijd te worden, maar de sabbat (vrije tijd) beoogt het welzijn van mensen. Daarvoor hoef je misschien niet naar de meest exotische oorden om de meest buitengewone ervaringen op te doen. Zeker past het niet om elkaar daartoe op te zwepen. Zo maken we elkaar slaven van het voor sommigen onhaalbare. De kunst is om voluit te genieten van wat je hier gegeven is en om de mensen om ons heen en de schepping de gelegenheid te geven in vrijheid tot hun recht te komen.