Als je met andere ogen leert kijken naar kerkgebouwen, dan ontdek je hoe ze ook vandaag nog als heilige huizen van betekenis kunnen blijven voor dorps- en buurtgemeenschappen.
Herbestemming van Kerken
Trouw besteedt deze zomer veel aandacht aan de herbestemming van (oude) kerken die niet meer door de lokale geloofsgemeenschappen onderhouden kunnen worden. Kerken hebben belang bij een betekenisvolle bestemming. De Overheid ziet een belang in behoud van cultureel erfgoed. Minister Ingrid van Engelshoven heeft lokale overheden opdracht gegeven om hier beleid op te maken. In de samenleving hechten burgers ook aan het in stand behouden van veel van deze gebouwen. In Trouw konden we lezen over verschillende voorbeelden van herbestemming en verschillende auteurs deelden hun visie. Mooi vond ik de bijdragen die inzagen dat deze gebouwen een meerwaarde kunnen hebben voor heel de samenleving. In Friesland werden de gebouwen gezien als ziel van de samenleving in het dorp. Onder andere Jolanda Tuma pleitte daarom voor een gedeelde verantwoordelijkheid van kerken, overheid en samenleving bij het ontwikkelen van beleid op herbestemming van de gebouwen. Ik ondersteun Jolanda Tuma van harte met een pleidooi voor een Heilig Huis in ieder dorp, wijk of buurt. Dat is heilzaam voor de leefomgeving
Welke betekenis geven wij aan kerken?
Ik daag elke partij uit om met andere ogen kijken naar deze kerkgebouwen. Dan zie je meer dan clubgebouwen van een religie of beschermwaardige overblijfselen uit een cultuur die voorbij is. Kerkgebouwen en andere religieuze gebouwen zijn meer dan dat. Zij staan in een lange cultuurhistorische traditie van religieuze plaatsen, die het hart vormden van de eraan verbonden mensengemeenschappen. Denk aan heilige bomen, bergen, rotsen, altaren en tempels. Deze plaatsen verbonden je tot een gemeenschap met de andere mensen rond deze heiligdommen. Het waren plaatsen die je verbonden met de geschiedenis van deze gemeenschappen, het goede en het kwade. Die geschiedenis werd er herdacht en gevierd en de centrale waarden werden er levend gehouden. Zij kleurden de identiteit van deze gemeenschappen. Het waren ook de plaatsen waar je uitzicht en vertrouwen zocht en vond voor de toekomst van jezelf en de gemeenschap. Deze heiligdommen hadden het vermogen je te verbinden met verleden, heden en toekomst van een gemeenschap. Deze plaatsen en de rituelen die er plaats vonden hielpen je om jezelf te verhouden tot een groter geheel. Het waren ook de plaatsen die je bescherming wilde bieden tegen kwaad en onrecht en die je de mogelijkheid boden om opnieuw te beginnen als de relatie met de gemeenschap geschaad was. De plaatsen waren belangrijke centra met het oog op het welzijn van heel de gemeenschap. Daarom waren het heilige plaatsen.
Kerkgebouwen vroeger en nu
Tot aan de renaissance hadden kerken in Europa ook deze betekenis. Na renaissance en Verlichting werden ze meer en meer gezien als ‘clubgebouwen’ van een religieuze stroming. Maar ook in die tijd hebben ze deze betekenissen gehad voor de gemeenschappen die erin samen kwamen en beoogden zij die betekenis te hebben voor iedereen in de buurt. Als je dit inziet zie je ook dat deze kerken een ongelooflijk belangrijke betekenis hadden voor de sociale cohesie van de omgeving. Plekken met een dergelijke betekenis zijn in mijn ogen ook in de hedendaagse samenleving van belang. Kerkgebouwen (en andere religieuze gebouwen) hebben het intrinsieke vermogen om die functie te vervullen voor dorpen en buurten. Ik zou verschillende partijen die nadenken over een kerkenvisie willen oproepen om prioriteit te geven aan het zoeken naar een herbestemming in lijn met deze traditie van heilige plaatsen.
Tips voor kerken, overheid en maatschappelijke organisaties
Ik werk graag in een volgende blog uit welke concrete activiteiten in en rond kerkgebouwen kunnen bijdragen aan een betekenisvolle herbestemming. Hier besluit ik met een paar tips voor alle mogelijk betrokken partijen. Wie de schoen past trekke hem aan.
Denk vanuit het welzijn van heel het dorp of heel de buurt en niet alleen vanuit je eigen agenda.
Respecteer de betekenis van kerkgebouwen als heilig huis voor heel het dorp of heel de buurt.
Deel het eigenaarschap en het beheer van je gebouw met heel het dorp of heel de buurt.
Zoek samenwerking met religieuze gemeenschappen, lokale overheid en maatschappelijke organisaties.
Denk samen met het dorp of de buurt na over betekenisvolle herbestemming van het gebouw in lijn van de functie als ‘heilige’ plaats.
Neem als overheid een stuk financiële verantwoordelijkheid, want de herbestemming raakt aan het lokale welzijn.
Maak gebruik van ervaringen elders en van deskundige adviseurs.
Voor advies kunt u mij bereiken via mijn website www.metmarten.nl